Avusturya Bankacılık Sistemi
Henüz daha lisans üçüncü sınıf öğrencisiyken ödev olarak hazırladığım bir konu olan Avusturya Bankacılık Sistemi hakkında, araştırmam sonucu elde ettiğim verileri paylaşmak istiyorum.
Konuda Avusturya Bankacılık Sistemi ve buna paralel olarak AB Bankacılık Sistemi ile ilişkili bilgilere erişebileceksiniz.
Avusturya Bankacılık Sistemi Genel Yapısı
Alman bankacılık sistemine oldukça benzer bir yapıya sahip Avusturya’da “evrensel bankacılık” sistemi uygulanmaktadır. Buna göre, ticari bankacılık faaliyetlerinin yatırım bankacılık faaliyetlerinden ayrı tutulması gibi kanuni bir zorunluluk bulunmamaktadır. Fakat, bazı bankaların belli işkollarında uzmanlaşması veya faaliyetlerinin belli alanlarla sınırlandırılması da söz konusu olabilmektedir.
Avusturya bankacılık sistemini Avrupa Birliği yönergeleri doğrultusunda düzenlemek amacıyla 1993 yılında uygulamaya geçen Bankalar Kanunu mevcut yasal çerçeveyi oluşturmaktadır. Buna karşılık, bazı özel kredi kuruluşlarının faaliyetleri Bankalar Kanunu’na ters düşmemek kaydıyla ilgili kuruluşlara yönelik mevzuatlarca düzenlenmektedir (örn: Tasarruf Bankaları Kanunu).
Aşağıdaki tabloya göre başlıca Avrupa ülkelerinin bankacılık sisteminin temel göstergelerine baktığımızda, Avusturya’nın aktif büyüklüğüne göre 9. sırayı aldığını görmekteyiz. Toplam aktifler 2003 yılsonu itibar ile €605 milyar seviyesindedir. Banka sayısına bakıldığında ise Avusturya’nın Almanya ve Fransa’dan sonra 3. sırada yer aldığı dikkat çekmektedir. Bu üç ülkede de kooperatif bankacılığının yaygın olduğu göz önüne alındığında bu pek de şaşırtıcı olmayan bir durumdur. Bunları hemen ardından gelen İtalya da kooperatif bankacılığının yaygın olduğu ülkelerdendir.
Avusturya Bankacılık Sisteminin Yapılanması
Avusturya bankacılık sistemi, “sektör” olarak adlandırılan 7 ayrı kategoriye bölünmüştür. Bu kategoriler aslında benzer faaliyetler göstermekte olup, söz konusu ayrım bankacılık sisteminin daha önceki yıllardaki yapılanmasından kalmıştır. Ülkedeki bankaların neredeyse tamamı “evrensel banka” olup, belirli iş kollarında uzmanlaşan bankalar az sayıdadir. Bankacılık sistemini oluşturan sektörler aşağıda yer almaktadır :
- Joint-stock banks (ticari bankalar)
- Savings banks (tasarruf bankaları)
- State mortgage banks (ipotek bankaları)
- Raiffeisen banks (tarım kooperatifleri)
- Volksbanken (halk bankaları)
- Housing construction savings and loan associations (emlak bankaları)
- Special purpose banks (özel fonksiyonlu bankalar),
Bir bankanın hangi sektörde sınıflandırılacağı, kanuni yapısına ya da ait olduğu sanayi birliğine göre belirlenmektedir.
Joint stock (ticari), state mortgage (ipotek), housing construction savings & loans associations (emlak) ve special purpose (özel fonksiyonlu) bankalar tek katmanlı yapıya sahip iken, tasarruf bankaları ile Volksbanken iki katmanlı, Raiffeisen bankalar ise üç katmanlı bir yapıya sahiptir. Çok katmanlı yapılarda “merkezi” ya da “çatı” banka, koordinasyon ve merkezinde bulunduğu sektörü fonlama görevlerini yerine getirmektedir. Ayrıca bu çatı bankalar diğer “sektör”lerle yapılan işlemlerde merkezi bir rol üstlenmektedir.
Tasarruf bankaları, Raiffeisen ve Volksbanken sektörlerinde bağlılık çok yüksek olup, bir kurumun zorluğa düşmesi durumunda sektördeki diğer bankaların destek sağlama ihtimali oldukça yüksektir.
Ticari Bankalar (Joint Stock Banks)
Bu bankaların geleneksel faaliyet alanları büyük sanayi projelerinin finansmanı, kurumsal bankacılık hizmetleri ve dış ticaretin finansmanıdır. 2003 yılsonu itibariyle 63 kuruluşun faaliyet gösterdiği sektördeki bankaların toplam şube sayısı ise 531’dir. Bu bankalar ya limited şirket ya da anonim şirket olarak faaliyet göstermektedirler. Bu sektörde faaliyet gösteren en büyük bankalardan Bank für Arbeit und Wirtschaft AG (BAWAG), 2000 yılında yine sektörün en büyük bankalarından Postsparkasse – P.S.K (Postal Savings Bank)’ı alarak ülkenin en büyük 3. bankası konumunu almıştır. P.S.K’nın satışı hükümetin başarıyla tamamladığı özelleştirmelerden biridir. BAWAG’ın %46 hissesine sahip olan Alman bankası Bayerische Landesbank Haziran 2004’te payını Avusturya Sendikalar Federasyonu’na satmış, böylelikle söz konusu federasyon bankanın %100 hissesine sahip konuma gelmiştir.
Tasarruf Bankaları (Saving Banks)
Bu bankaların geleneksel faaliyet alanı tasarruf mevduatlarının toplanması ve toplanan fonların sanayi ve ticaret alanlarında faaliyet gösteren firmalara kredi olarak kullandırılması, ayrıca gerek emlak projelerinin, gerek belediye projelerinin finansmanı olarak özetlenebilir. Fakat günümüzde bu bankaların tüm bankacılık hizmetlerini sunduğu görülmektedir.
1979 tarihli Tasarruf Bankaları Kanunu’na göre tasarruf bankalarının sahibi olmamaktaydı. Söz konusu kanuna göre bu bankalar özel kanun hükümlerine tabi olacak şekilde ya belediye tasarruf bankalarınca ya da özel kişi ya da tasarruf birliklerince kurulabiliyordu. Bu bankalara ilişkin mevzuat, Bankalar Kanunu’nda yer almayan bazı şartlar içermekteydi. Belediye tasarruf bankalarıyla tasarruf birliklerinin arasındaki en önemli fark, belediye bankalarının borçlarını ödeyememesi durumunda ilgili belediyenin garantisinin devreye giriyor olmasıydı.
1986 yılından itibaren hem belediye tasarruf bankalarının hem de tasarruf kuruluşlarının bir “tasarruf bankası anonim şirketine dönmeleri mümkün kılındı. Bu şekilde ortaya çıkan holding şirket (Anteilsverwaltungs-sparkasse, AV-S) bankaların hisselerine sahip olup tüm varlıkları yönetmekteydi. AV-S’nin ise sahibi bulunmamaktaydı. AV-S’nin borçlarını ödeyememesi durumunda ise belediye tasarruf bankaları için yine ilgili belediye garantör rolünü üstlenmekteydi.
1 Ocak 1999’dan itibaren tasarruf bankalarına holding bankaları özel kanun kuruluşlarına dönüştürme seçeneği tanındı. Bu, ortaklık yapılarının uluslararası standartlara uygun şekilde şeffaflığının sağlanması için atılan bir adımdı. Yeni yönetmeliklere göre belediyeler sadece dönüşüm öncesinde oluşan yükümlülüklerden sorumlu tutulabilecekti.
Ülkede tasarruf bankası anonim şirketlerinin (savings bank joint stock corporation) en iyi örneğini 1990 yılında Landerbank ile Zentralsparkasse’nin birleşmesi sonucu ortaya çikan Bank Austria oluşturmaktadır. Bank Austria 1997’de ülkenin en büyük ikinci bankası olan Creditanstalt AG’yi satın almıştır. Bankanın denetleme kurulu 2000 yılında Alman Bayerische HypoVereinsbank Grubu’na katılımını onaylamış ve Banka grubun Orta ve Doğu Avrupa ile Avusturya’daki büyümesinden sorumlu tutulmuştur. Bank Austria ile Creditanstalt 2002 yılında birleşmiş ve yeni bir banka olarak faaliyet göstermeye başlamıştır.
Erste Bank da bu sektörde faaliyet gösteren en önemli bankalar arasindadir. AV-Z’nin GirCredit’deki %56.1 hissesini Erste Spar-Casse’ye satması sonrası 1997’de bu iki kuruluş birleşerek Erste Bank’ı oluşturmuşlardır.
Kooperatif Bankaları (Cooperative Banks)
Avusturya’da Raiffeisen ve Volksbanken olmak üzere iki kooperatif bankacılık sektörü bulunmaktadır. Bunların da kanuni çerçevesi Bankalar Kanunu ve Kooperatifler Kanunu’yla çizilmektedir. Buna göre kooperatif üyeleri oy hakkına sahip bulunmakta, fakat kardan pay alma hakkına sahip bulunmamaktadırlar. Bu üyelerin payları sadece ödenmiş sermayelerile sınırlı olup, bankaların diğer varlıkları üzerinde de bir hakları söz konusu olamamaktadır.
Raiffeisen sektörü üç katmanlı bir yapıya sahiptir. En altta toplam 1713 şubeye sahip 596 tane Raiffeisen bankası bulunmaktadır. İkinci katmanda 8 adet Raiffeisenlandesbanken (bölgesel Raiffeisen bankalar) bulunmakta olup, bunların ortakları ise en alt katmandaki kooperatiflerdir (bugün bu kooperatifler ortaklarının yerel Raiffeisen bankalar olduğu anonim şirketlerdir). En üst katmanda ise hisseleri bölgesel Raiffeisenlandesbank’lar tarafından paylaşılmış Raiffeisen Zentralbank Österreich AG (RZB) bulunmaktadır. Bu bankanın faaliyet alanları ticari bankacılık, uluslararası bankacılık, yatırım bankacılığı ve hazine işlemleridir. Son yıllarda Orta ve Doğu Avrupa’da büyümeyi hedeflemektedir.
Bu yapıda likidite ve finansman akışı yerel Raiffeisen bankalardan ilgili bölgenin ana bankası konumundaki Raiffeisenlandesbank’a doğru olup, bu bölgesel bankalar da fazla fonlarını RZB’ye depo etmektedirler.
Raiffeisenbank’ların esas kuruluş amacı tarım sektörünün finansmanı olmakla birlikte bugün itibariyle sanayi ve ticaret sektörlerine sunulan krediler tarım sektörüne verilen kredilerden daha fazladır
Volksbanken sektöründe ise iki katmanlı bir yapı mevcuttur. Alt katmanda kooperatif statüsüne sahip 69 adet Volksbanken yer almaktadır. Bölgesel bazda bu sektöre ait banka bulunmayıp, üst katmanda ise çatı banka konumundaki Österreichische Volksbanken AG (ÖVAG) yer almaktadır. ÖVAG bir anonim şirket olup hisselerinin %60’ı yerel kooperatif bankalarına, %23’ü ise Deutsche Zentral-Genossenschaftsbank’a aittir. ÖVAG, merkezi bir banka olması itibariyle sıradan bankacılık faaliyetlerinin yanı sıra kooperatiflere kredi ve geçici likidite sağlamak ile Volksbanken sektöründe ödemeler sisteminin işletilmesi gibi fonksiyonlara da sahiptir.
Bu sektörün faaliyetleri daha çok ilk kuruluş zamanlarında da olduğu gibi küçük ve orta ölçekli kuruluşlara finansman desteği sağlamaktır.
İpotek Bankaları (State Mortgage Banks) – Avusturya Bankacılık Sistemi
Devlet ipotek bankaları ilk olarak yerel yönetimler tarafından kurulmuştur. Bir zamanlar ipotek bankalığı ve mortgage-backed bono alanlarında uzmanlaşan bu bankalar bugün evrensel bankacılık faaliyetleri göstermektedir. Ana faaliyet alanları yerel otoritelere ipotek kredileri de dahil olmak üzere çeşitli krediler sağlamaktır. Kendileri ise bunların finansmanında arz ettikleri ipotek garantili ve kamu kredisi garantili tahvilleri kullanmaktadırlar. Bu bankalar mevduat toplama ve kısa vadeli kredi verme yetkisine de sahiptirler.
Bu bankalar ilk olarak kamu kanunlarına tabi kuruluşlar olarak sınıflandırılmıştır. Ek olarak yerel yönetimler bu bankaların garantörü konumundaydı. 1999 yılından sonra Avrupa Komisyonu bu garantilerin rekabete zarar verdiğini öne sürerek kaldırılmaları yönünde ciddi baskı oluşturmuştur. 2003 yılının Nisan ayında alınan karara göre ipotek bankaları ile yerel otorite tasarruf bankalarının yükümlülüklerinden yerel/bölgesel hükümet garantisi kaldırılmıştır. Buna göre 2 Nisan 2003 tarihinde açık olan yükümlülükler garanti kapsamında olup, geçiş döneminde açılacak yükümlülüklerden vadesi Eylül 2017’den önce olanlar garanti kapsamında olacaktır.
Son yıllarda bu sektörde ciddi değişim süreci yaşanmış olup, özellikle kamu kanununa tabi şirket statüsünden anonim şirkete dönüşüm ve kısmi özelleştirmeler bu sektörünün çehresini değiştirmiştir. Bu dönemde tüm 9 ipotek bankası anonim şirkete dönüşme seçeneğini değerlendirmişler ve böylece stratejik ortaklıkların da yolunu açmışlardır.
Özel Fonksiyonlu Bankalar (Special Purpose Banks) – Avusturya Bankacılık Sistemi
Yukarıda bahsedilenler dışında 91 adet özel fonksiyonlu banka faaliyet göstermektedir. Bunlar arasında yer alan yatırım yönetimi şirketleri yatırım fonları dışında bankacılık faaliyetleri gösterememektedirler. Bu sektördeki şirketler genelde kredi kuruluşları ya da sigorta şirketlerinin iştirakleridir.
Bu sektörde sınıflandırılan Öesterreichische Kontrollbank (OeKB) Avusturya’daki birkaç ticari bankaya ait olup uzun vadeli ihracat finansmanı ve ihracat garantisi sağlama görevini yerine getirmektedir. Bu banka kendi fonlamasını da ihraç ettiği tahviller ve kredi kuruluşlarından sağladığı uzun vadeli kredilerle sağlamaktadır. OeKB ayrıca bir takas bankası hizmeti de sunmaktadır.
Yine bu kategoride yer alan Investkredit Bank AG, kurumsal firmalara günlük işlemlerin ötesinde finansal hizmetler sunmaktadır. Fonlamasını ise genelde orta ve uzun vadeli tahvillerle sağlamaktadır.
Emlak Bankaları (Housing Construction Saving & Loan Associations)
Diğer bir kategoriyi oluşturan bu bankaların toplam şube sayısı 51’dir. Belirlenen minimum sermaye miktarını sağlayan tasarruf sahiplerine düşük faizlerle ipotek kredisi sağlamaktadırlar. Verilen krediler konut alımı için kullanılmak zorundadır.
Avusturya Merkez Bankası
Avusturya Merkez Bankası, ülkenin 1999 yılının başında EMU’ya katılmasıyla (European Monetary Union) Avrupa Merkez Bankaları Sistemi’nin (ESCB) bir parçası haline gelmiştir. ESCB, Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve AB üyesi ülkelerin merkez bankalarından oluşmaktadır ve Avrupa Merkez Bankası’nın karar organlarınca yönlendirilmektedir.
Avusturya Merkez Bankası’nın kanuni statüsü 1984 Merkez Bankası Kanunu, Avrupa Birliği sözleşmesi ve ESCB ile ECB’nin statülerine yönelik protokollerce belirlenmektedir.
Para politika yetkisinin ECB’ye devredilmesiyle birlikte Avusturya Merkez Bankası’nın görevleri de değişmiştir. Buna göre Avusturya Merkez Bankası, ESCB’nin hedeflerinin yakalanması ve görevlerinin yerine getirilmesine yönelik olarak çalışmakla yükümlülüdür. Ayrıca Avusturya Merkez Bankası, fiyat istikrarının korunması için yetkisindeki tüm araçları kullanmak durumundadır. Avusturya Merkez Bankası 2002’den beri ECB’nin onayı dahilinde Euro banknot basabilme yetkisine de sahiptir.
Merkez Bankası’nın bağımsızlığı da 1984 tarihli Kanun hükümlerince ve Avrupa Birliği sözleşmesinin 108. maddesi uyarınca belirlenmiştir. ESCB’nin hedeflerinin sağlanması ve görevlerinin yerine getirilmesi yönünde faaliyet gösterecek olan Avusturya Merkez Bankası’nın karar birimlerine bu süreç içinde AB’nin herhangi bir organı veya hükümeti talimat verememektedir.
Avusturya’da bankacılık sisteminin gözetim ve denetiminden ise 1 Nisan 2002’den beri Finanzmarktaufsicht (Finansal Piyasalar Otoritesi) sorumludur. Daha önce Finans Bakanlığı (Federal Ministry of Finance) ve Avusturya Sermaye Piyasaları Otoritesi’nin altında ayrı ayrı sürdürülen gözetim faaliyetleri böylece tek elde toplanmıştır.
EmoticonEmoticon